Çölyak hastalığı (ya da Gluten Enteropatisi), bağırsaklardaki sindirimi sağlayan villus [tüysü oluşumlar] denilen yapıların bozulmasına sebep olan ve dolayısıyla da yiyeceklerdeki besinin emilmesini engelleyen ve ince bağırsakta hasarlar oluşturan, alerjik sindirim sistemi hastalığıdır. Bu hasara buğday, arpa, çavdar, yulaf gibi tahılların içerisinde bulunan gluten isimli bir protein neden olmaktadır.
Çölyak, genetik bir hastalıktır; yaşam boyu süren bir gıda alerjisidir. Günümüzde insanoğlunun en sık rastlanan genetik hastalığı olarak kabul edilmektedir. Tek tedavisi ömür boyu buğday, arpa, çavdar, yulaf tahılları ve bunlardan üretilen besinlerde bulunan glutenden uzak, sıkı bir diyettir. Ülkemizde Çölyak hastalığı görülme sıklığı yüzde 1 ile binde 3 arasında değişmektedir.
Hastalık belirtileri çocuklarda; özellikle karın ağrısı, karında şişlik, ishal, huzursuzluk, iştahsızlık, enfeksiyonlarda artış, gelişme geriliği, kusma, kilo alamama ve boy uzamasında yavaşlama gibi tipik belirtilerle ortaya çıkabilir.
İleri yaşlarda hastalığın belirtileri daha geniş bir yelpazeye yayılır şöyle ki; karın bölgesinde öne doğru şişkinlik, yaşa göre kilo azlığı, kas zayıflığı, kansızlık, dışkıda anormallik, büyük tuvalet ihtiyacının artması, ishal, kusma, bezginlik, nedeni bilinmeyen karaciğer hastalıkları, büyüme geriliği, ağız içinde oluşan aftlar, iştahsızlık, gaz şikayetleri, eklem ve kemik ağrıları, sinirlilik ve ciltte kaşıntılı döküntüler.
Çölyak her yaşta teşhis edilebilmekle birlikte teşhisi zor olan hastalıklardan biridir. Çünkü belirtiler çoğunlukla ilişkili başka bir hastalığı düşündürmektedir. Kesin ve erken teşhis edilebilmesinde bebek ve çocukların büyüme izlemleri önem taşımaktadır.
Çölyak hastaları için güvenli yiyecekler: Tüm sebze ve meyveler, bütün bakliyatlar, bütün katkısız katı ve sıvı yağlar, yumurta, bal, reçel, basit toz şeker, zeytin, et, balık, tavuk (bu ürünler katkılı olmadıkları gibi daha önce unla kızartılmış bir yağda kızartılıp işleme tabi tutulmamalıdır), una batırılmamış konserve çeşitleri; mısır, pirinç ve patatesin hem kendisi hem de unları besin hazırlamada kullanılabilir; ayrıca kestane unu, nohut unu, soya unu, üzüm çekirdeği unu da kullanılabilir; evde çekilmiş güvenli baharatlar.
Çölyak hastalığında diyet tedavisinde tüketilmemesi gereken besinler: Buğday, arpa, çavdar ve yulaf katkılı her türlü ürün (un, bulgur, bulgur pilavı, irmik, makarna, şehriye, kuskus, ekmek, kek, pasta, kurabiye, bisküvi, börek, çörek, gofret, simit, kraker, dondurma külahı, unlu tatlılar, gluten içeren hazır salça, ketçap, un ilave edilen çorbalar, soslar, tarhana, yarma gibi); galeta ununa, una batırılarak kızartılmış tavuk balık gibi et ürünleri; malt kullanılan içecekler, bira votka cin vb.; gluten içeren hazır çorbalar, köfte, pane harçları gibi hazır çeşniler. Sirke, çikolata, puding, sakız, ketçap, mayonez, dondurma gibi gıdaların bazılarında gluten bulunabilmektedir. Bunlar yenilmeden önce muhakkak ürün hakkında bilgi edinilmelidir; tuzlu, soslu kuruyemişler, glutenle yapıştırıldığı için yasaktır. Ancak bunların glutenle işlem görmemiş hali, gluten içermeyen kuruyemişler serbesttir.
Glutensiz diyette ayrıca nelere dikkat edilir? Doğal gıdalara önem verilmeli (süt-et-balık-yumurta-sebze-kurubaklagil-pirinç-mısır-patates); dışarıda yemek yerken dikkatli seçimler yapılmalı; buğday unu karışık mısır unu, pirinç ununa dikkat edilmeli; etiketsiz gıda tüketiminde çok dikkatli olunmalı; ilaçlar, kozmetik ürünleri, şampuan, kremler vb. gluten içerikleri yönünden dikkatli kullanılmalı; pişirme ve hazırlık aşamasında güvenli gıdaların glutenli gıdalarla bulaş olmamasına dikkat edilmeli.
Hastalık hakkında farkındalık oluşturmak için 9 Mayıs Dünya Çölyak Günü olarak belirlenmiştir. Gün vesilesi ile sağlıklı beslenmeye ve katkılı hazır ürünler yerine doğal besinlerin tercih edilmesinin önemine vatandaşlarımızın dikkatini bir kez daha çekmek istiyor, sağlıklı bir yaşam diliyorum.
Uzm. Dr. Serhat Korkmaz
İl Sağlık Müdürü
